Temat

Wymagania na poszczególne oceny

Dopuszczająca

Uczeń:

Dostateczna

Uczeń:

Dobra

Uczeń:

Bardzo dobra

Uczeń:

Celująca

Uczeń:

I. ŻYCIE SPOŁECZNE

1.
Człowiek
w społeczeństwie

- wyjaśnia, czym jest społeczeństwo,

- podaje przykłady potrzeb człowieka,

- przytacza przykłady ról społecznych,

- wymienia osoby, podmioty oraz instytucje, które mają wpływ na rozwój młodego człowieka
i zaspokajanie jego potrzeb,

- podaje przykłady norm społecznych,

- przytacza przykłady pozytywnych
i negatywnych wzorców zachowań funkcjonujących
w swoim środowisku rówieśniczym.

- podaje przykłady potrzeb człowieka
z podziałem na kategorie,

- wskazuje różnice między potrzebami naturalnymi
a społecznymi,

- wymienia podstawowe społeczne oczekiwania wynikające z pełnienia roli dziecka i ucznia,

- wylicza przykłady oddziaływania rodziny, szkoły i rówieśników na postawy i zachowania jednostki,

- przedstawia czynniki mające wpływ na samoocenę człowieka,

- podaje przykłady norm społecznych obowiązujących
w wybranych społecznościach, np.
w rodzinie, szkole.

- uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną,

- wyjaśnia, na czym polega proces socjalizacji,

- określa, jaką rolę
w procesie socjalizacji odgrywa rodzina,

- wymienia kategorie norm społecznych,

- określa, które spośród podanych zachowań są oceniane
z zastosowaniem norm prawnych i uzasadnia swój wybór.

- wskazuje zależności pomiędzy procesem zaspokajania potrzeb
a rozwojem człowieka,

- tłumaczy, czym jest osobowość, i jakie ma związki z socjalizacją,

- porównuje społeczne oczekiwania dotyczące pełnienia roli dziecka
i rodzica oraz ucznia i nauczyciela,

- podaje przykłady konfliktu ról społecznych,

- wskazuje przyczyny
i skutki nieprzestrzegania przez jednostkę norm społecznych,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat teorii Abrahama Maslowa.

- omawia zależności między zaspokojeniem potrzeb i wywiązywaniem się
z ról społecznych
a samorealizacją i samooceną jednostki,

- podaje konsekwencje braku zaspokojenia poszczególnych potrzeb człowieka,

- przytacza przykłady konfliktu ról społecznych, wskazuje przyczyny, konsekwencje, sposoby rozwiązania problemu,

- przedstawia problem przestrzegania norm społecznych w swoim środowisku (ocena zjawiska, przyczyny
i konsekwencje).

2.
Grupy społeczne

- podaje rodzaje grup społecznych,

- wymienia grupy społeczne, do których należy,

- przytacza przykłady korzyści wynikających
z bycia w grupie,

- wymienia typowe konflikty występujące w szkole i grupie rówieśniczej,

- określa, jakie zachowania prowadzą do sporów,

- wymienia podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie rówieśniczej i w szkole,

- podaje przykłady autorytetów.

- wyjaśnia, czym jest grupa społeczna,
i wymienia jej cechy,

- wylicza główne zasady współpracy w grupie,

- podaje przykłady postaw jednostek wobec konfliktu,

- wskazuje dobre i złe strony poszczególnych postaw wobec konfliktu,

- proponuje sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie rówieśniczej, szkole
i społeczeństwie,

- porównuje grupę nieformalną, koleżeńską z grupą zadaniową,

- wskazuje różnicę między idolem
a autorytetem,

- uczestniczy w przygotowaniu projektu dotyczącego uczuć, jakie towarzyszą ludziom podczas konfliktu.

- omawia podział grup społecznych,

- omawia różne sposoby rozwiązywania konfliktów: rozmowę, negocjacje, mediacje
i arbitraż, wskazuje ich dobre i złe strony,

- wymienia warunki prowadzenia skutecznych negocjacji.

- wskazuje wady
i zalety różnych metod podejmowania decyzji w grupie,

- określa, które metody są najwłaściwsze dla zespołowego wykonania określonych zadań,

- podaje przykłady sytuacji konfliktowych
z codziennego życia, proponuje metody rozwiązania sporu
w każdej z nich i uzasadnia swój wybór,

- przytacza przykłady autorytetów, określa, co odróżnia te osoby od idoli, i uzasadnia swoje zdanie,

- redaguje w punktach przebieg negocjacji
w przypadku zaczerpniętym ze swojego codziennego życia.

- charakteryzuje strategie przyjmowane w czasie konfliktu,

- porównuje konsekwencje przyjęcia określonych postaw wobec sytuacji konfliktowej dla jednostki
i społeczeństwa,

- przygotowuje poradnik unikania konfliktów i ich skutecznego rozwiązywania,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego uczuć, jakie towarzyszą ludziom podczas konfliktu.

3.
Komunikacja
i autoprezentacja

- wyjaśnia, czym jest komunikacja międzyludzka,

- nazywa uczestników komunikacji (nadawca, odbiorca),

- wymienia podstawowe rodzaje komunikacji,

- tłumaczy, czym są dyskusja i debata,

- podaje przykłady sytuacji, w których młody człowiek powinien zachować się asertywnie,

- gromadzi argumenty o szkodliwości używek.

- podaje przykłady komunikatów werbalnych
i niewerbalnych,

- przedstawia reguły udanej komunikacji,

- wskazuje przykłady łamania zasad komunikacji,

- wylicza podstawowe zasady publicznych wystąpień,

- tłumaczy, czym jest trema,

- podaje przykładowe elementy składające się na kształtowanie wizerunku,

- przytacza przykłady zachowań asertywnych,

- określa różnice między asertywnością
a agresją.

- wyjaśnia, czym różni się przekaz werbalny od niewerbalnego,

- tłumaczy, jaką rolę pełni komunikacja niewerbalna,

- tłumaczy, co oznaczają zaprezentowane na zdjęciach gesty,

- podaje reguły obowiązujące uczestników dyskusji
i debaty,

- omawia elementy składające się na kształtowanie wizerunku,

- przedstawia warunki asertywności,

- buduje asertywną wypowiedź na temat szkodliwości używek.

- omawia sposoby przygotowania publicznego wystąpienia
i zainteresowania odbiorców,

- proponuje, jak radzić sobie z tremą,

- uzasadnia potrzebę umiejętności publicznego występowania,

- wyjaśnia społeczne znaczenie umiejętności autoprezentacji,

- tłumaczy, dlaczego podane przykłady zachowań zakłócają skuteczną komunikację.

- tłumaczy, czym jest asertywność i jakie ma znaczenie dla funkcjonowania jednostki
w społeczeństwie,

- dokonuje samooceny pod kątem asertywności,

- stosuje w praktyce zasady skutecznej komunikacji, np.
w wystąpieniu na forum klasy.

4.
Życie rodzinne

- tłumaczy, czym jest rodzina,

- wylicza podstawowe wartości kształtujące życie rodzinne,

- opowiada o roli rodziców, dzieci i osób starszych w rodzinie,

- przedstawia wartości ważne dla jego rodziny.

- wymienia cechy rodziny jako grupy społecznej,

- podaje funkcje rodziny i przykłady ich realizacji,

- wskazuje czynniki sprzyjające zacieśnianiu więzi rodzinnych,

- wylicza główne prawa i obowiązki dzieci
w rodzinie,

- podaje podstawowe problemy zagrażające prawidłowemu funkcjonowaniu współczesnych rodzin,

- uczestniczy w przygotowaniu projektu dotyczącego tego, jak w przeszłości obchodzono święta narodowe i religijne.

- przedstawia argumenty na poparcie twierdzenia, że rodzina jest podstawową grupą społeczną,

- omawia najważniejsze funkcje rodziny,

- wylicza typy rodziny,

- tłumaczy, czym jest władza rodzicielska,

- omawia prawa
i obowiązki dzieci
w rodzinie,

- podaje nazwy instytucji wspierających rodziny.

- porównuje cechy różnych typów rodzin,

- wskazuje przykłady realizacji poszczególnych funkcji rodziny,

- rozpoznaje przypadki nieprawidłowego realizowania przez rodzinę swoich funkcji,

- wyjaśnia znaczenie szczęścia rodzinnego
i jego wpływ na człowieka,

- wskazuje zależności między systemem wartości a zasadami funkcjonowania rodziny.

- omawia funkcjonowanie współczesnej rodziny,

- przeprowadza ankietę dotyczącą wartości ważnych w jego rodzinie i prezentuje jej wyniki,

- wyjaśnia, jak na poszczególnych etapach życia jednostki, zmienia się rola rodziny w procesie socjalizacji,

- charakteryzuje przyczyny problemów współczesnych rodzin
i omawia ich skutki dla ich członków oraz dla społeczeństwa,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego tego, jak w przeszłości obchodzono święta narodowe i religijne.

5.
Edukacja i praca

- wylicza podstawowe funkcje szkoły,

- przedstawia podstawowe warianty kontynuowania edukacji po ukończeniu szkoły podstawowej,

- podaje podstawowe prawa i obowiązki ucznia,

- określa, kto tworzy samorząd uczniowski,

- wymienia główne etapy skutecznego przygotowania się do pracy zawodowej,

- znajduje potrzebne informacje w statucie swojej szkoły,

- rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia,

- wskazuje osoby,
u których może szukać pomocy w przypadku naruszania praw ucznia.

- wymienia działania, za pomocą których szkoła realizuje poszczególne funkcje,

- wylicza typy szkół tworzących strukturę szkolnictwa w Polsce,

- przytacza przykłady działań samorządu uczniowskiego,

- podaje formy organizacji życia społeczności szkolnej,

- wyjaśnia, czym jest edukacja ustawiczna,

- tłumaczy, czym jest własna przedsiębiorczość,

- wylicza przykładowe cechy pożądane

u przyszłych pracowników,

- wyjaśnia, jak należy reagować w sytuacji naruszenia praw ucznia lub pracownika szkoły.

- charakteryzuje polski system szkolnictwa,

- określa, jaki wpływ na rozwój i przyszłość młodego człowieka wywiera szkoła,

- omawia prawa
i obowiązki ucznia,

- charakteryzuje poszczególne instytucje życia szkolnego (organizacja, zadania, formy działania),

- wskazuje kompetencje właściwe dla wybranych kategorii społeczno-
-zawodowych,

- planuje swoją dalszą edukację pod kątem przyszłej aktywności zawodowej,

- na podstawie Konstytucji RP wyjaśnia, jak należy reagować
w przypadkach naruszania praw uczniów lub pracowników szkoły.

- wyjaśnia sposób wybierania
i funkcjonowania samorządu uczniowskiego,

- wypowiada się na temat najczęściej
i najrzadziej wykorzystywanych praw ucznia zapisanych w statucie jego szkoły,

- proponuje różne warianty kontynuowania edukacji po ukończeniu szkoły podstawowej
z uwzględnieniem potrzebnych kwalifikacji,

- przedstawia wady
i zalety wyboru poszczególnych wariantów dalszej edukacji.

- wymienia korzyści płynące z edukacji ustawicznej,

- przedstawia strategię planowania swojej przyszłości zawodowej,

- tłumaczy reguły funkcjonowania rynku pracy,

- omawia wymogi współczesnego rynku pracy i ich wpływ na kompetencje pracowników.

6.
Ekonomia na co dzień

- wyjaśnia, czym jest gospodarstwo domowe,

- tłumaczy pojęcie budżetu,

- odróżnia dochody rodziny od wydatków,

- wymienia podstawowe zasady konstruowania budżetu domowego,

- wyjaśnia, kim jest konsument,

- wylicza podstawowe prawa przysługujące konsumentowi,

- wypełnia typowy formularz reklamacyjny,

- oblicza podstawowe dochody i wydatki gospodarstwa domowego.

- opisuje strukturę typowego budżetu domowego,

- podaje przykłady łamania praw konsumenta,

- ocenia, czy przykładowy budżet domowy został prawidłowo skonstruowany.

- tłumaczy podstawowe zasady ekonomii kierujące budżetem gospodarstwa domowego,

- proponuje, jak uzyskać nadwyżkę budżetową oraz jak uniknąć „dziury”
w budżecie,

- wylicza przyczyny powstawania deficytu w budżecie domowym,

- przedstawia zasady świadomych, bezpiecznych zakupów,

- wskazuje, w jakich przypadkach konsument ma prawo do zwrotu towaru,

- wymienia instytucje chroniące prawa konsumenta.

- omawia poszczególne typy dochodów
i wydatków składających się na strukturę budżetu domowego,

- pisze reklamację.

- wyjaśnia, jak bycie świadomym konsumentem wpływa na funkcjonowanie gospodarstwa domowego.

II. Prawo i prawa człowieka

1.
Prawa człowieka

- tłumaczy, czym są prawa człowieka,

- wyjaśnia, czym jest Powszechna deklaracja praw człowieka,

- przedstawia podstawowe prawa zawarte w Konwencji

o prawach dziecka,

- podaje przykłady łamania praw dziecka,

- wyjaśnia, czym jest UNICEF,

- rozwija skrót UNICEF.

- określa funkcje praw człowieka,

- wymienia cechy praw człowieka,

- wyjaśnia, na czym polega szczególne znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,

- tłumaczy sformułowania preambuły Powszechnej deklaracji praw człowieka,

- uczestniczy w dyskusji na temat możliwości ograniczania praw człowieka w różnych sytuacjach.

- podaje okoliczności uchwalenia
i postanowienia Powszechnej deklaracji praw człowieka,

- wyjaśnia znaczenie poszczególnych cech praw człowieka,

- omawia genezę i treść Konwencji o prawach dziecka,

- prezentuje okoliczności powstania i działalność UNICEF,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat możliwości ograniczania praw człowieka w różnych sytuacjach.

- proponuje hierarchię funkcji praw człowieka
i uzasadnia swoje zdanie,

- uzasadnia potrzebę istnienia międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka,

- przedstawia historię praw człowieka,

- na podstawie preambuły Powszechnej deklaracji praw człowieka wykazuje konieczność ochrony praw człowieka,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat możliwości ograniczania praw człowieka w różnych sytuacjach i przytacza trafne argumenty.

- na wybranych przykładach wykazuje, że godność człowieka jest podstawą różnych systemów moralnych,

- proponuje sposoby włączenia się młodych ludzi w działania prowadzone przez UNICEF.

2.
Katalog praw człowieka

- podaje przykładowe prawa i wolności,

- wylicza kategorie praw człowieka.

- wymienia główne wolności i prawa człowieka i obywatela zagwarantowane

w Konstytucji RP,

- wskazuje przykłady praw pierwszej, drugiej i trzeciej generacji,

- odszukuje
w Konstytucji RP fragmenty dotyczące wolności i praw politycznych,

- bierze udział
w dyskusji na temat prawa do wypoczynku.

- wyjaśnia różnicę między prawami a wolnościami,

- wskazuje ograniczenia praw i wolności,

- omawia poszczególne kategorie praw człowieka,

- aktywnie uczestniczy

w dyskusji na temat prawa do wypoczynku.

- charakteryzuje kategorie wolności oraz praw człowieka
i obywatela zagwarantowane
w Konstytucji RP,

- określa źródła generacji praw człowieka,

- tłumaczy, na czym polega różnica między prawami pierwszej, drugiej i trzeciej generacji.

- uzasadnia, że wolności i prawa polityczne są konieczne dla funkcjonowania demokracji,

- prezentuje życiorys
i działalność Malali Yousafzai.

3.
Ochrona praw człowieka

- podaje przykłady łamania praw człowieka,

- wylicza przykłady spraw, z którymi można zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich,

- przytacza przykłady spraw, które należy zgłosić do Rzecznika Praw Dziecka.

- wymienia nazwy przykładowych organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw człowieka,

- wyszukuje wiadomości

o interwencjach Rzecznika Praw Obywatelskich,

- analizuje informacje umieszczone na stronie internetowej Rzecznika Praw Dziecka,

- uczestniczy w przygotowaniu projektu dotyczącego ochrony praw człowieka.

- wyjaśnia przyczyny łamania praw człowieka,

- wskazuje zagrożenia wynikające z łamania praw człowieka,

- przedstawia sposób wyboru, metody działania oraz uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich,

- prezentuje sposób powoływania, metody działania oraz kompetencje Rzecznika Praw Dziecka.

- omawia kategorie spraw kierowanych do Rzecznika Praw Dziecka,

- charakteryzuje działalność wybranych organizacji pozarządowych działających na rzecz ochrony praw człowieka,

- wyjaśnia, jaką rolę
w państwie demokratycznym odgrywa system ochrony praw człowieka.

- przygotowuje prezentację na temat działalności wybranej organizacji pozarządowej zajmującej się ochroną praw człowieka,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego ochrony praw człowieka.

4.
Bezpieczeństwo nieletnich

- wyjaśnia, czym jest przemoc i kogo dotyczy,

- podaje przykłady przemocy,

- wskazuje przykładowe osoby i instytucje, do których można się zwrócić w sytuacji doświadczania przemocy,

- wymienia główne zalety i wady korzystania
z internetu,

- odczytuje dane
z wykresu dotyczącego zwyczajów związanych z korzystaniem
z internetu.

- tłumaczy, czym są społeczności internetowe,

- opowiada
o zagrożeniach obecnych w środowisku sieciowym (cyberprzemoc),

- wylicza skutki przemocy,

- podaje zasady bezpiecznego korzystania z sieci,

- analizuje własne zwyczaje związane
z wykorzystywaniem internetu,

- uczestniczy
w przygotowaniu plakatu przestrzegającego przed zagrożeniami
w sieci.

- tłumaczy, czym są przemoc fizyczna, psychiczna, dręczenie,

- proponuje, jak na przemoc powinni reagować jej świadkowie,

- opowiada o różnych sposobach szukania pomocy w sytuacji doświadczania przemocy,

- podaje przykłady społeczności internetowych, analizuje własną przynależność do nich,

- przedstawia korzyści, jakie zyskują użytkownicy internetu,

- aktywnie uczestniczy

w przygotowaniu plakatu przestrzegającego przed zagrożeniami

w sieci.

- omawia konsekwencje przemocy dla osób, które jej doświadczyły,

- charakteryzuje zjawiska uzależnienia od internetu, cyberprzemocy, oszustw i wyłudzeń
w sieci oraz podaje metody przeciwdziałania tym zjawiskom,

- projektuje ciekawą formę plakatu przestrzegającego przed zagrożeniami
w sieci.

- analizuje wyniki ogólnopolskiego badania uczniów dotyczącego wykorzystywania internetu i porównuje je z własnymi doświadczeniami,

- przygotowuje poradnik bezpiecznego korzystania z internetu.

5.
Nieletni wobec prawa

- tłumaczy, kim są niepełnoletni i nieletni,

- przytacza przykłady spraw, którymi zajmuje się policja,

- wylicza podstawowe uprawnienia policji,

- podaje główne prawa przysługujące obywatelom
w kontaktach z policją,

- odczytuje dane
z wykresów dotyczących przestępczości nieletnich.

- wymienia główne zasady odpowiedzialności prawnej nieletnich,

- wyjaśnia, dlaczego prawo inaczej traktuje niepełnoletnich
i dorosłych,

- przytacza przykłady spraw, którymi zajmuje się straż miejska (gminna),

- podaje podstawowe uprawnienia straży miejskiej (gminnej),

- wskazuje uprawnienia przysługujące służbom porządkowym,

- wyszukuje informacje o Niebieskich kartach
i sporządza notatkę na temat praw ofiar przemocy domowej,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego bezpiecznego korzystania z sieci oraz unikania zagrożeń związanych
z przestępczością.

- wskazuje, w jakich przypadkach odpowiedzialność ponosi sprawca,
a w jakich jego rodzice lub opiekunowie,

- omawia uprawnienia
i zadania policji,

- przedstawia prawa przysługujące obywatelom (zwłaszcza niepełnoletnim)
w kontaktach z policją,

- charakteryzuje kompetencje i działania straży miejskiej (gminnej),

- wskazuje instytucje, do których należy się zwrócić w przypadku wystąpienia przemocy domowej.

- wyjaśnia, jakie są cele postępowania sądowego wobec niepełnoletnich,

- określa czynniki brane pod uwagę przez organy państwowe przy rozstrzyganiu spraw dotyczących nieletnich,

- uzasadnia konieczność znajomości praw przysługujących obywatelom
w kontaktach ze służbami mundurowymi
i porządkowymi,

- uzasadnia konieczność reagowania
w przypadkach doświadczania przemocy domowej lub bycia jej świadkiem.

- wymienia inne niż policja i straż miejska (gminna) służby porządkowe i określa ich uprawnienia,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego bezpiecznego korzystania z sieci oraz unikania zagrożeń związanych
z przestępczością.

III. Społeczność lokalna i regionalna

1.
Czym jest samorząd?

- wyjaśnia, czym jest samorząd,

- wymienia rodzaje samorządów działających w Polsce,

- podaje przykłady zadań samorządów,

- wymienia jednostki podziału terytorialnego w Polsce,

- podaje nazwy gminy, powiatu i województwa,
w których mieszka, oraz nazwy województw sąsiednich,

- odczytuje dane
z wykresu.

- opisuje funkcjonowanie samorządu terytorialnego,

- wylicza organy samorządu terytorialnego,

- wskazuje podobieństwa i różnice między państwem
a samorządem terytorialnym,

- bierze udział
w przygotowaniu prezentacji na temat województwa,
w którym mieszka (znajduje informacje na odpowiednich stronach internetowych).

- wymienia zadania samorządów terytorialnych, zawodowych, uczniowskich
i porównuje te jednostki,

- tłumaczy, czym się różni gmina wiejska od gminy miejsko-wiejskiej i miejskiej,

- określa, jaki charakter ma gmina, w której mieszka,

- aktywnie uczestniczy

w przygotowaniu prezentacji na temat województwa,

w którym mieszka.

- wyjaśnia, jaką rolę
w państwie demokratycznym odgrywa samorząd terytorialny,

- omawia zasady niezależności samorządów
i decentralizacji władzy publicznej,

- odczytuje i analizuje dane z wykresu oraz uzasadnia wyciągnięte przez siebie wnioski.

- podaje, w jakich przypadkach zostaje wprowadzony zarząd komisaryczny,

- ocenia, czy system władz samorządowych sprzyja zaangażowaniu mieszkańców w życie społeczności lokalnej,
i przytacza argumenty na poparcie swojego stanowiska,

- przygotowuje
w ciekawej i wyczerpującej formie prezentację na temat województwa,
w którym mieszka.

2.
Samorząd gminny

- wymienia organy władzy w gminie,

- wskazuje, jakich organów dotyczą wybory samorządowe,

- wylicza podstawowe zadania gminy,

- wyjaśnia, czym jest budżet obywatelski,

- przygotowuje notatkę na temat władz gminy, w której mieszka (praca urzędu gminy, osoby pełniące najważniejsze funkcje w gminie).

- odróżnia organy uchwałodawcze od organów wykonawczych gminy,

- określa sposób wyłaniania władz gminy oraz ich odwołania,

- podaje główne źródła finasowania gminy oraz jej wydatki,

- bierze udział
w dyskusji o zadaniach gminy,

- przytacza przykłady wpływu mieszkańców na życie gminy,

- bierze udział
w przygotowaniu prezentacji na temat gminy lub miasta,
w których mieszka (zasłużone postacie
i wydarzenia z dziejów gminy),

- odszukuje na stronach urzędu swojej gminy informacje
o działalności młodzieżowej rady gminy, inwestycjach ze środków unijnych, budżecie obywatelskim,

- bierze udział
w dyskusji o bieżących problemach społeczności lokalnej,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego strategii rozwiązania określonego problemu społeczności lokalnej.

- omawia zadania poszczególnych organów władzy
w gminie,

- podaje przykłady zadań własnych
i zleconych gminy,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji o zadaniach gminy, wskazuje, które spośród zadań gminy są najpilniejsze
i uzasadnia swoje zdanie,

- przedstawia, jak jest uchwalany budżet obywatelski,

- wskazuje korzyści wynikające
z funkcjonowania budżetu obywatelskiego.

- wyjaśnia zasady referendum lokalnego
i wskazuje sprawy, których może ono dotyczyć,

- tłumaczy, czemu służą raporty o stanie gminy,

- opisuje strukturę budżetu gminy,

- określa znaczenie środków unijnych dla realizacji zadań przez gminę,

- wyjaśnia, jak działają młodzieżowe rady gminy,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji o bieżących problemach społeczności lokalnej
i przytacza trafne argumenty,

- uzasadnia konieczność angażowania się mieszkańców w życie gminy i rozwiązywanie jej problemów.

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat gminy lub miasta,
w których mieszka (zasłużone postacie
i wydarzenia z dziejów gminy),

- redaguje petycję do władz w sprawie budżetu obywatelskiego,

- gromadzi wiadomości na temat funkcjonowania budżetów obywatelskich
w różnych miastach Polski i wyciąga wnioski z analizy zebranego materiału,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego strategii rozwiązania określonego problemu społeczności lokalnej.

3.
Powiat i województwo

- wymienia zadania powiatu,

- wylicza organy powiatu,

- podaje organy województwa,

- określa zadania samorządu wojewódzkiego,

- wskazuje, gdzie znajdują się siedziby władz powiatu
i województwa,
w których mieszka.

- wyjaśnia sposób wyboru i odwołania organów powiatu,

- tłumaczy, jak są wyłaniane
i odwoływane organy wojewódzkie,

- uczestniczy
w przygotowaniu prezentacji dotyczącej działań podjętych przez władze swojego powiatu
i województwa (znajduje informacje na odpowiednich stronach internetowych),

- uczestniczy w dyskusji na temat znaczenia współpracy między władzami samorządowymi
a państwowymi dla funkcjonowania województwa,

- przygotowuje notatkę dotyczącą struktury politycznej sejmiku swojego województwa,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu lub prezentacji na temat swojego regionu (postacie i wydarzenia
z dziejów, tradycje, zwyczaje),

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego koncepcji akcji promującej region za granicą.

- rozróżnia zadania rady powiatu i zarządu powiatu,

- odróżnia organy uchwałodawcze od organów wykonawczych powiatu i województwa,

- bierze aktywny udział w dyskusji na temat znaczenia współpracy między władzami samorządowymi
a państwowymi dla funkcjonowania województwa
i przytacza trafne argumenty.

- porównuje strukturę władz samorządu powiatowego
i wojewódzkiego,

- określa, które
z organów samorządu powiatowego
i wojewódzkiego mogą zostać odwołane przez mieszkańców,

- wskazuje zadania wykonywane przez samorząd gminny, powiatowy
i wojewódzki.

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację dotyczącą działań podjętych przez władze swojego powiatu
i województwa,

- analizuje wpływ struktury politycznej sejmiku województwa na pracę organów samorządu,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu lub przygotowaniu prezentacji na temat swojego regionu (postacie i wydarzenia
z dziejów, tradycje, zwyczaje),

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego koncepcji akcji promującej region za granicą.

4.
Obywatele a organy samorządu

- tłumaczy, jak przygotować się do wizyty w urzędzie,

- wymienia rodzaje spraw, którymi zajmują się poszczególne urzędy,

- odszukuje stronę internetową własnego urzędu gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskiego,

- określa, do czego służy profil zaufany,

- tłumaczy, czym jest korupcja,

- przytacza przykłady aktywności obywatelskiej.

- wylicza przykładowe sprawy, które można załatwić za pośrednictwem strony Gov.pl,

- wyjaśnia, czym jest Biuletyn Informacji Publicznej,

- podaje prawa obywatela
w kontaktach
z urzędami,

- odnajduje informacje o projektach zrealizowanych
w gminie w ramach budżetu obywatelskiego,

- wypełnia wniosek
o wydanie dowodu osobistego i paszportu,

- przygotowuje notatkę na temat struktury urzędu swojej gminy lub swojego miasta,

- bierze udział
w dyskusji na temat zasad etycznych
w życiu publicznym.

- przedstawia procedurę załatwiania spraw przez stronę Gov.pl,

- odszukuje informacje zamieszczane
w Biuletynie Informacji Publicznej,

- omawia zasady etycznego postępowania urzędników,

- tłumaczy konsekwencje łamania zasad etycznych
w życiu publicznym,

- podaje, jakie sprawy można załatwić w poszczególnych wydziałach urzędu swojej gminy lub swojego miasta,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat zasad etycznych
w życiu publicznym
i przytacza trafne argumenty.

- analizuje zawartość Biuletynu Informacji Publicznej urzędu swojego miasta, powiatu lub województwa,

- wyjaśnia znaczenie aktywności obywatelskiej dla funkcjonowania społeczeństwa.

- proponuje inicjatywy, które warto by zrealizować w okolicy,
i wskazuje sposoby ich realizacji,

- przygotowuje poradnik dla osób starszych dotyczący zakładania profilu zaufanego.

IV. Wspólnota narodowa

1.
Naród i ojczyzna

- wskazuje, jakie więzi łączą jednostkę
z ojczyzną i małą ojczyzną,

- wymienia i opisuje symbole RP,

- podaje sytuacje,
w jakich najczęściej wykorzystuje się symbole narodowe,

- wylicza wybrane święta narodowe,

- przedstawia zasady właściwego zachowania w trakcie uroczystości państwowych, świąt narodowych, wobec symboli narodowych.

- wyjaśnia, czym są naród i wspólnota etniczna,

- określa, czym jest tożsamość narodowa,

- wylicza przykładowe elementy i wartości składające się na polskie dziedzictwo narodowe,

- wyszukuje informacje o polskich zabytkach
i miejscach wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO,

- bierze udział
w grupowym opracowaniu zagadnienia ochrony polskiego dziedzictwa
i pamięci o przeszłości narodu,

- uczestniczy w dyskusji o problemie znieważania symboli narodowych.

- wyjaśnia, na czym polega różnica między wspólnotą narodową
a etniczną,

- analizuje czynniki kształtujące poczucie wspólnoty narodowej
i etnicznej,

- tłumaczy znaczenie dziedzictwa narodowego,

- charakteryzuje elementy i wartości budujące polskie dziedzictwo narodowe,

- wylicza najważniejsze polskie święta narodowe i wskazuje wydarzenia historyczne, które są podczas nich upamiętniane.

- wyjaśnia sens bycia Polakiem lub członkiem innej wspólnoty narodowej albo etnicznej,

- przytacza historię symboli RP,

- ocenia, w jakim stopniu znajomość historii wpływa na rozumienie współczesnej sytuacji narodu polskiego,

- wyczerpująco opracowuje zagadnienie ochrony polskiego dziedzictwa
i pamięci o przeszłości narodu,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji o problemie znieważania symboli narodowych i przytacza trafne argumenty.

- wyjaśnia, dlaczego polskie godło w czasach komunizmu wyglądało inaczej niż obecnie,

- prezentuje wybrany element polskiego dziedzictwa narodowego i wyjaśnia, na czym polega jego wyjątkowość,

- przygotowuje w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat polskich zabytków
i miejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

2.
Obywatelstwo
i narodowość

- wyjaśnia, czym jest obywatelstwo,

- tłumaczy, do czego służy paszport,

- wymienia podstawowe prawa
i obowiązki obywatela RP,

- podaje przykłady wartości obywatelskich.

- określa, czym jest tożsamość europejska,

- podaje definicję narodowości,

- tłumaczy, czym są prawo krwi i prawo ziemi,

- przedstawia podstawowe sposoby nabycia obywatelstwa polskiego,

- wymienia wybitnych Polaków XX i XXI w.,

- bierze udział
w dyskusji na temat różnych tożsamości społeczno-

-kulturowych.

- charakteryzuje więzi łączące obywatela
i państwo,

- omawia konstytucyjne prawa
i obowiązki obywatela RP,

- wyjaśnia zagadnienie tożsamości zbiorowej,

- wskazuje różnice między obywatelstwem a narodowością,

- porównuje sposoby nabycia obywatelstwa polskiego,

- charakteryzuje wartości obywatelskie
i wyjaśnia ich wartość dla społeczeństwa,

- aktywnie uczestniczy

w dyskusji na temat różnych tożsamości społeczno-

-kulturowych.

- tłumaczy zależności między różnymi tożsamościami,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat różnych tożsamości społeczno-

-kulturowych
i przytacza trafne argumenty,

- uzasadnia konieczność popularyzowania wartości obywatelskich we współczesnym państwie demokratycznym.

- prezentuje sylwetki wybranych wybitnych Polaków i ocenia znaczenie ich dorobku dla narodu.

3.
Postawa patriotyczna

- wyjaśnia, czym są patriotyzm i patriotyzm lokalny,

- wymienia przejawy patriotyzmu,

- określa, jakie zachowania składają się na postawę patriotyczną,

- wylicza sposoby wyrażania patriotyzmu na co dzień przez uczniów.

- podaje przykłady działań patriotycznych w gospodarce.

- omawia różnice
w rozumieniu patriotyzmu dawniej
i współcześnie,

- określa, w jaki sposób zachowanie młodych ludzi wpływa na los ich ojczyzny.

- analizuje wyniki badań dotyczących rozumienia patriotyzmu,

- wyjaśnia znaczenie poszczególnych działań dla polskiej gospodarki.

- przedstawia rolę patriotyzmu we współczesnym świecie.

4.

Mniejszości i migranci

- określa różnicę między obywatelami RP a cudzoziemcami,

- odczytuje z mapy, gdzie znajdują się największe skupiska mniejszości narodowych
i etnicznych w Polsce,

- wyjaśnia, czym jest Polonia,

- znajduje na mapie państwa, w których występuje najliczniejsza Polonia.

- wyjaśnia, czym są mniejszość narodowa
i etniczna,

- podaje nazwę języka regionalnego uznanego w polskim prawie,

- rozróżnia imigrantów, emigrantów
i uchodźców,

- tłumaczy, czym jest azyl,

- wymienia mniejszości narodowe i etniczne we współczesnej Polsce,

- gromadzi informacje na temat inicjatyw kulturalnych podejmowanych przez środowiska mniejszości narodowych
i etnicznych w Polsce,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego koncepcji kampanii informacyjnej popularyzującej dorobek wybranych mniejszości narodowych lub etnicznych mieszkających
w Polsce.

- wyjaśnia, na czym polega różnica między mniejszością narodową a etniczną,

- tłumaczy, dlaczego uchodźcom przysługują szczególne prawa,

- wymienia podstawowe prawa mniejszości w Polsce,

- podaje korzyści, jakie niesie dla Polaków poznawanie kultury mniejszości zamieszkujących Polskę.

- przedstawia strukturę ludności zamieszkującej terytorium Polski,

- tłumaczy, jakie cechy języka kaszubskiego zadecydowały
o uznaniu go za język regionalny,

- omawia czynniki przyciągające
i wypychające wpływające na migrację,

- na podstawie tekstu ustawy podaje kryteria, które decydują
w Polsce o uznaniu danej społeczności za mniejszość narodową lub etniczną,

- uzasadnia konieczność ochrony prawnej mniejszości narodowych
i etnicznych.

- wyjaśnia, co wpłynęło na rozlokowanie skupisk poszczególnych mniejszości narodowych w Polsce,

- określa czynniki, które miały wpływ na rozmieszczenie Polonii na świecie,

- przygotowuje wystąpienie dotyczące kryzysów uchodźczych na świecie,

- opracowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat kultury mniejszości narodowych
i etnicznych w Polsce,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego koncepcji kampanii informacyjnej popularyzującej dorobek wybranych mniejszości narodowych lub etnicznych mieszkających
w Polsce.

5.
Tolerancja i przejawy ksenofobii

- tłumaczy, czym jest tolerancja,

- rozpoznaje przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu
i antysemityzmu.

- wyjaśnia, czym są stereotypy,

- podaje definicję nietolerancji,

- określa, czym jest ksenofobia,

- objaśnia, czym są szowinizm, rasizm
i antysemityzm,

- wskazuje skutki szowinizmu, rasizmu
i antysemityzmu,

- tłumaczy, czym jest kosmopolityzm,

- podaje definicję Holokaustu,

- opracowuje sposoby przeciwdziałania nietolerancji,

- bierze udział
w dyskusji o granicach tolerancji,

- opowiada o swoich wrażeniach po przeczytaniu tekstu źródłowego.

- omawia cechy stereotypu,

- przytacza argumenty obalające wybrane stereotypy,

- przedstawia konsekwencje braku tolerancji
w społeczeństwie,

- charakteryzuje przyczyny i skutki ksenofobii,

- określa różnice między ksenofobią
a kosmopolityzmem,

- analizuje tekst źródłowy.

- wskazuje ograniczenia postawy tolerancyjnej
i tłumaczy ich przyczyny,

- omawia różnice między szowinizmem
a nacjonalizmem,

- prezentuje konsekwencje upowszechniania się ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu
i antysemityzmu,

- formułuje argumenty na poparcie tezy, że walka z brakiem tolerancji jest ważna dla funkcjonowania społeczeństwa,

- analizuje tekst źródłowy, omawia problemy w nim poruszone i formułuje swoje stanowisko wobec nich.

- omawia wpływ skrajnych postaw na historię XX w.

V. Polska państwem demokratycznym

1.
Państwo i demokracja

- określa, czym jest państwo,

- podaje cechy państwa,

- wymienia nazwy współczesnych ustrojów politycznych (demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm).

- wylicza podstawowe funkcje państwa,

- rozróżnia funkcje wewnętrzne
i zewnętrzne państwa,

- wskazuje różnicę między monarchią
a republiką,

- podaje główne różnice między demokracją, autorytaryzmem
a totalitaryzmem,

- wylicza podstawowe cechy państwa demokratycznego,

- wyjaśnia, czym się różni demokracja bezpośrednia od pośredniej,

- wymienia podstawowe formy demokracji bezpośredniej,

- wskazuje na mapie Europy monarchie
i republiki,

- określa korzyści, jakie daje obywatelom ustrój demokratyczny,

- bierze udział
w dyskusji na temat możliwości życia
w Polsce bez władzy państwowej.

- wskazuje różnice między narodem
a państwem,

- omawia znaczenie suwerenności
i przymusowości państwa,

- charakteryzuje poszczególne funkcje wewnętrzne
i zewnętrzne państwa,

- tłumaczy, czym jest demokracja konstytucyjna,

- wskazuje wady
i zalety demokracji bezpośredniej
i pośredniej,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat możliwości życia

w Polsce bez władzy państwowej.

- uzasadnia potrzebę realizowania przez państwo funkcji zewnętrznych,

- analizuje różnice między demokracją, autorytaryzmem
a totalitaryzmem
w obszarach władzy, praw obywateli, wolności słowa
i mediów oraz ideologii państwowej,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat możliwości życia
w Polsce bez władzy państwowej, prezentuje stanowisko swojej grupy
i przytacza trafne argumenty.

- ocenia stan demokracji w państwie i uzasadnia swoje zdanie,

- określa, jak zmieniła się liczba monarchii
i republik w Europie
w ciągu ostatnich
200 lat,

- wyjaśnia, dlaczego większość państw demokratycznych rzadko wykorzystuje model bezpośredni,

- ocenia, która historyczna forma demokracji jest najbardziej zbliżona do dzisiejszego ustroju demokratycznego.

2.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej

- określa znaczenie konstytucji w państwie,

- wymienia główne rodzaje władzy państwowej,

- opisuje konstrukcję tekstu Konstytucji RP.

- wyjaśnia, czym jest państwo prawa,

- tłumaczy, czym są akty prawne, i podaje ich główne rodzaje,

- wskazuje główne aspekty określone
w konstytucji,

- podaje, jaką funkcję pełni Trybunał Konstytucyjny,

- wylicza podstawowe zasady ustroju Polski zawarte w Konstytucji RP,

- wymienia wartości, do których odwołuje się preambuła Konstytucji RP,

- odnajduje w Konstytucji RP rozdziały, w których zostały opisane wolności, prawa
i obowiązki obywateli,

- znajduje potrzebne informacje we fragmencie ustawy
o referendum ogólnokrajowym,

- odszukuje źródła dotyczące ogólnokrajowych referendów przeprowadzonych
w Polsce po 1989 r.,

- uczestniczy
w przygotowaniu prezentacji na temat historii polskich konstytucji.

- tłumaczy zasadę konstytucjonalizmu,

- określa znaczenie zasady trójpodziału władzy i równowagi władz dla funkcjonowania demokracji,

- wymienia rozdziały Konstytucji RP,

- charakteryzuje poszczególne zasady ustroju RP zawarte
w Konstytucji RP,

- przygotowuje wyczerpującą notatkę na temat ogólnokrajowych referendów przeprowadzonych
w Polsce po 1989 r.

- omawia hierarchię aktów prawnych
w Polsce,

- opisuje procedurę zmiany konstytucji
i wyjaśnia, z jakiego powodu jest ona szczególna,

- interpretuje artykuły Konstytucji RP dotyczące referendum ogólnokrajowego,

- wskazuje, które opisane w Konstytucji RP wolności, prawa
i obowiązki obywateli uważa za najważniejsze, i uzasadnia swoje zdanie.

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat historii polskich konstytucji.

3.
Sejm i Senat

- określa, jakie organy pełnią w Polsce władzę ustawodawczą,

- podaje skład polskiego parlamentu,

- wymienia podstawowe kompetencje sejmu
i senatu,

- odczytuje dane
z wykresu dotyczącego aktywności ustawodawczej sejmu.

- wyjaśnia, jak sejm
i senat podejmują decyzje, kto kieruje pracami obu izb oraz ile trwa kadencja posłów
i senatorów,

- tłumaczy, czym jest immunitet,

- wylicza główne zasady wyborów do sejmu
i senatu,

- wymienia główne etapy procesu ustawodawczego,

- określa, kto w Polsce może wystąpić
z inicjatywą ustawodawczą,

- wyjaśnia, jakie uprawnienia w trakcie prac nad ustawą posiada prezydent,

- bierze udział
w dyskusji na temat ograniczania prawa do głosowania
i kandydowania
w wyborach parlamentarnych,

- wyszukuje informacje o ugrupowaniach politycznych, które mają swoje kluby lub koła w sejmie, przyporządkowuje je do koalicji i opozycji.

- tłumaczy, jak w pracy parlamentu przejawia się zasada przedstawicielstwa,

- wskazuje, czym wyróżnia się Zgromadzenie Narodowe,

- omawia kompetencje sejmu i senatu,

- charakteryzuje poszczególne zasady wyborów do sejmu
i senatu,

- analizuje wykres dotyczący aktywności ustawodawczej sejmu
i dokonuje potrzebnych obliczeń,

- na podstawie odpowiednich artykułów Konstytucji RP odpowiada, w jakich sytuacjach obraduje Zgromadzenie Narodowe,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat ograniczania prawa do głosowania
i kandydowania
w wyborach parlamentarnych
i przedstawia trafne argumenty,

- wyjaśnia, jakie znaczenie w państwie demokratycznym ma aktywność wyborcza obywateli.

- opisuje funkcjonowanie sejmu
i senatu
z uwzględnieniem działalności klubów
i kół poselskich tworzących koalicję
i opozycję,

- wyjaśnia znaczenie immunitetu dla funkcjonowania władzy ustawodawczej,

- wskazuje różnice
w organizacji wyborów do sejmu i senatu,

- omawia proces ustawodawczy,

- porównuje role sejmu i senatu w procesie ustawodawczym,

- wymienia skutki, jakie niesie dla państwa
i społeczeństwa niska frekwencja wyborcza.

- wyjaśnia, czym zajmują się komisje sejmowe, Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów,

- przygotowuje
w ciekawej formie prezentację na temat historii polskiego parlamentu.

4.
Prezydent i Rada Ministrów

- określa, jakie organy pełnią w Polsce władzę wykonawczą,

- wymienia podstawowe kompetencje Prezydenta RP,

- wyjaśnia, kim jest premier i czym jest Rada Ministrów,

- podaje, czym zajmuje się rząd,

- odczytuje dane z tabel dotyczących frekwencji w wyborach parlamentarnych
i prezydenckich,

- gromadzi informacje
o składzie osobowym urzędującej Rady Ministrów (imię
i nazwisko premiera, wicepremierów
i ministra odpowiedzialnego za sprawy edukacji).

- przedstawia główne zasady wyboru Prezydenta RP,

- omawia kompetencje Prezydenta RP,

- wyjaśnia, jak są powoływani premier
i Rada Ministrów,

- omawia kompetencje rządu,

- wylicza Prezydentów RP po 1989 r.,

- wskazuje, który prezydent nie został wybrany w wyborach powszechnych,

- określa, za kadencji którego prezydenta uchwalono Konstytucję RP,

- odszukuje
w internecie wiadomości na temat decyzji obecnego rządu, które wpłynęły na życie jego rodziny,

- bierze udział
w ćwiczeniu dotyczącym przygotowywania reform przez ministrów,

- znajduje informacje
o działaniach obecnego Prezydenta RP związanych z polityką wewnętrzną
i zagraniczną kraju.

- omawia poszczególne kompetencje Prezydenta RP
z podziałem na politykę wewnętrzną
i zagraniczną,

- opisuje procedurę tworzenia rządu,

- charakteryzuje poszczególne kompetencje rządu,

- określa, w jaki sposób współdziałają rząd
i prezydent,

- analizuje dane zebrane w tabelach dotyczących frekwencji w wyborach parlamentarnych
i prezydenckich,

- wskazuje, który prezydent nie został wybrany w wyborach powszechnych,
i wyjaśnia przyczyny tego faktu,

- aktywnie uczestniczy w ćwiczeniu dotyczącym przygotowywania reform przez ministrów.

- wyjaśnia związek funkcjonowania urzędu Prezydenta RP
z republikańską formą rządów,

- tłumaczy, na jakich zasadach działają wotum zaufania
i wotum nieufności,

- określa, na czym polega zasada kontrasygnaty,

- tłumaczy, czym jest Rada Gabinetowa,

- wyjaśnia, dlaczego jest potrzebne poparcie większości sejmowej dla Rady Ministrów
i premiera,

- aktywnie uczestniczy w ćwiczeniu dotyczącym przygotowywania reform przez ministrów, przyjmuje rolę lidera grupy.

- omawia okoliczności przywrócenia urzędu prezydenta w Polsce,

- podaje najważniejsze informacje związane
z kadencjami kolejnych prezydentów,

- aktywnie uczestniczy w ćwiczeniu dotyczącym przygotowywania reform przez ministrów, przyjmuje rolę lidera grupy i jako minister wygłasza przemówienie oraz przytacza trafne argumenty,

- prezentuje w ciekawej i wyczerpującej formie życiorysy polityczne prezydentów Polski wybranych w wyborach powszechnych.

5.
Sądy i trybunały

- określa, jakie organy pełnią w Polsce władzę sądowniczą,

- wyjaśnia, co nazywamy wymiarem sprawiedliwości,

- wymienia rodzaje polskich sądów,

- przedstawia rolę sędziów,

- tłumaczy, kim są prokurator, obrońca
i obrońca z urzędu.

- podaje zasady działania sądów,

- opisuje hierarchię polskich sądów,

- wylicza sprawy,
w których orzeka sąd rejonowy,

- wyjaśnia, czym zajmują się sądy administracyjne,

- wymienia zadania trybunałów,

- na podstawie tekstu źródłowego przytacza przykłady spraw, którymi zajmują się współczesne sądy,

- wyjaśnia, jakie znaczenie ma dla obywateli dwuinstancyjność postępowania sądowego,

- odszukuje informacje na temat ostatniego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego,

- bierze udział
w dyskusji na temat immunitetów sędziowskich.

- przedstawia zasady działania sądów,

- wyjaśnia znaczenie zasad bezstronności
i niezawisłości sędziów oraz ich immunitetu
i nieusuwalności,

- omawia hierarchię sądów w Polsce
i podaje zadania poszczególnych jednostek systemu sądownictwa,

- tłumaczy, kim jest ławnik,

- analizuje tekst źródłowy, na jego podstawie wyjaśnia określenie rządy sędziów,

- wskazuje różnice między wymiarem sprawiedliwości
a władzą sądowniczą,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat immunitetów sędziowskich
i przytacza trafne argumenty.

- opisuje salę rozpraw w procesie karnym,

- ocenia, czy Sąd Najwyższy jest potrzebny, i uzasadnia swoje zdanie,

- charakteryzuje działania Trybunału Konstytucyjnego
i Trybunału Stanu,

- analizuje tekst źródłowy, na jego podstawie omawia wpływ sędziów na sferę polityki i życia społecznego.

- wyjaśnia rolę Trybunału Konstytucyjnego
w państwie demokratycznym,

- objaśnia, czego dotyczyło ostatnie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.

6.
Partie polityczne

- wyjaśnia, czym są partie polityczne,

- wymienia rodzaje partii politycznych,

- podaje elementy kampanii wyborczej partii,

- wylicza systemy partyjne.

- przedstawia zawartość programu politycznego partii,

- określa, w jaki sposób partie dążą do osiągnięcia swoich celów,

- przedstawia systemy partyjne,

- tłumaczy, czym są koalicja i opozycja
w parlamencie,

- wymienia nazwy największych polskich partii politycznych,

- wyjaśnia, czym jest statut partii,

- wyszukuje potrzebne informacje w tekście ustawy o partiach politycznych.

- omawia funkcje partii politycznych,

- opisuje partie prawicowe, centrowe
i lewicowe,

- tłumaczy znaczenie kampanii wyborczej dla funkcjonowania partii,

- charakteryzuje systemy partyjne, wskazuje wady i zalety każdego z nich,

- tłumaczy, jak utworzyć partię polityczną,

- analizuje tekst ustawy o partiach politycznych.

- opisuje działalność partii w państwie demokratycznym.

- charakteryzuje polską scenę polityczną.

7.
Organizacje obywatelskie

- tłumaczy, czym są organizacje pozarządowe, i podaje ich główne rodzaje,

- określa, czym jest wolontariat, i przytacza przykłady działań wolontariuszy,

- wymienia korzyści wynikające z pracy
w wolontariacie,

- podaje przykłady ogólnopolskich organizacji młodzieżowych,

- odczytuje dane statystyczne z wykresu.

- wyjaśnia, co oznacza prawo do swobodnego zrzeszania się,

- przytacza przykłady działań organizacji pozarządowych,

- wymienia cele działalnościogólnopolskich organizacji młodzieżowych,

- wylicza przykładowe działania podejmowane przez związki zawodowe,

- odszukuje informacje o organizacjach pozarządowych, które funkcjonują w najbliższej okolicy,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego założenia stowarzyszenia,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego akcji wolontariackiej.

- wyjaśnia, jaką rolę
w państwie demokratycznym odgrywa zasada swobodnego zrzeszania się,

- tłumaczy, czym jest społeczeństwo obywatelskie,

- charakteryzuje działalność organizacji pozarządowych,

- wskazuje różnice między stowarzyszeniem
a fundacją,

- charakteryzuje rodzaje wolontariatu,

- określa, jakie działania trzeba podjąć, aby zostać wolontariuszem.

- omawia poszczególne obszary działalności organizacji pozarządowych,

- wyjaśnia, czym jest organizacja pożytku publicznego i w jaki sposób można wspomóc jej działalność,

- uzasadnia konieczność angażowania się
w działania organizacji pozarządowych,

- na podstawie analizy danych statystycznych z wykresu wskazuje obszar, w którym organizacje pozarządowe powinny być bardziej aktywne,
i uzasadnia swoje zdanie,

- wyjaśnia, jak rozumie słowa Tadeusza Kotar- bińskiego.

- omawia rolę NSZZ „Solidarność”
w najnowszej historii,

- odpowiada, czy międzynarodowe organizacje pozarządowe powinny wpływać na władze danego kraju,
i przytacza trafne argumenty,

- opowiada o swoich doświadczeniach
z pracy wolontariackiej,

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację
o organizacjach pozarządowych, które funkcjonują
w najbliższej okolicy,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego założenia stowarzyszenia,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego akcji wolontariackiej.

8.
Media i opinia publiczna

- wyjaśnia, czym jest opinia publiczna,

- wymienia rodzaje mass mediów,

- wskazuje różnice między mediami komercyjnymi
a publicznymi,

- objaśnia, czym są fake newsy i bańki informacyjne,

- odróżnia fakty od opinii i komentarzy,

- podaje negatywne skutki oddziaływania reklam,

- opisuje wybraną reklamę.

- określa, do czego służą sondaże,

- tłumaczy, czym jest wolność słowa,

- wylicza funkcje mediów,

- podaje zalety i wady mediów społecznościowych,

- wymienia główne zasady etyki dziennikarskiej,

- wylicza środki wyrazu reklamy,

- wymienia funkcje reklamy,

- określa, czym jest kampania społeczna
i czym różni się od reklamy,

- podaje definicję spotu wyborczego,

- wskazuje pozytywne
i negatywne skutki rozwoju środków masowego przekazu dla społeczeństwa,

- porównuje sposób przedstawienia jednego wydarzenia
w artykułach z kilku źródeł i oddziela fakty od opinii,

- gromadzi materiały dotyczące wybranej kampanii społecznej,

- wskazuje funkcje mediów przejawiające się w stronach internetowych, które odwiedza,

- opisuje wybraną reklamę
z uwzględnieniem istotnych elementów przekazu.

- wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu dla wolności słowa,

- omawia funkcje sondaży,

- opisuje specyfikę mediów jednokierunkowych
i interaktywnych,

- opowiada
o poszczególnych funkcjach mediów,

- przedstawia rolę mediów społecznościowych
w demokracji,

- podaje przykłady fake newsów i uzasadnia swój wybór,

- omawia zasady pracy
i postępowania dziennikarzy,

- charakteryzuje konstrukcję przekazu reklamowego,

- opisuje obszary tematyczne kampanii społecznych.

- przytacza argumenty na poparcie tezy, że wolność słowa i wolne media są fundamentem demokracji,

- charakteryzuje misję mediów publicznych,

- omawia przykłady pozytywnego
i negatywnego wpływu mediów społecznościowych na demokrację,

- uzasadnia konieczność przestrzegania zasad etyki dziennikarskiej,

- wyjaśnia rolę opinii
i komentarzy
w demokratycznych mediach,

- omawia funkcje reklamy i wskazuje przykłady ich realizacji,

- bada sposób ukazania jednego wydarzenia
w artykułach z kilku źródeł, oddziela fakty od opinii i przedstawia wnioski,

- uzasadnia konieczność oddzielania faktów od opinii.

- ocenia, jak często na jego poglądy, decyzje
i wybory mają wpływ media społecznościowe,

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat wybranej kampanii społecznej, dokonuje analizy zastosowanych w niej środków,

- analizuje wybraną reklamę i wyjaśnia cel zastosowania w niej konkretnych elementów.

VI. Sprawy międzynarodowe

1.
Współpraca międzynarodowa

- wyjaśnia, czym są polityka zagraniczna
i współpraca międzynarodowa,

- rozwija skrót ONZ,

- przytacza przykłady inicjatyw ONZ,

- podaje pełną nazwę NATO,

- wymienia przykłady działań NATO,

- odczytuje z mapy nazwy państw członkowskich NATO,

- odczytuje dane
z wykresu prezentującego wyniki badań opinii publicznej.

- wskazuje przejawy realizacji przez państwo polityki zagranicznej,

- wymienia podstawowe zadania ambasadora i konsula,

- wylicza główne cele
i działania ONZ,

- tłumaczy, czemu służą misje pokojowe ONZ,

- określa najważniejsze cele NATO,

- przytacza przykłady aktywności Polski
w ONZ i NATO,

- odszukuje informacje o przypadku zastosowania weta
w czasie obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ,

- ocenia, czy ONZ odgrywa ważną rolę we współczesnym świecie, i uzasadnia swoje zdanie,

- znajduje wiadomości o trzech operacjach NATO przeprowadzonych po 2000 r.

- omawia znaczenie współpracy międzynarodowej dla pokoju na świecie,

- charakteryzuje rolę ambasadora i konsula w polityce zagranicznej,

- podaje czas
i okoliczności powstania ONZ,

- określa, ilu członków liczy ONZ,

- wymienia główne organy ONZ,

- opisuje genezę NATO,

- podaje nazwę głównego organu NATO,

- wskazuje na mapie państwa członkowskie NATO
z uwzględnieniem kolejnych etapów powiększania się organizacji.

- określa rolę organizacji międzynarodowych na arenie światowej,

- wyjaśnia, jaką rolę odgrywa NATO
w polityce obronnej państwa polskiego,

- wylicza wybrane ugrupowania międzynarodowe, do których należy Polska,

- opracowuje notatkę
o trzech operacjach NATO przeprowadzonych po 2000 r.
z uwzględnieniem ich celów i uczestników.

- analizuje wyniki badań opinii publicznej, formułuje wnioski, określa przyczyny zaobserwowanych zjawisk, wyraża własną opinię na wskazany temat i uzasadnia odpowiedź,

- znajduje informacje
o protestach przed ambasadami różnych krajów, omawia to zjawisko i przedstawia swoje zdanie na ten temat,

- ocenia, jaki wpływ ma prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa ONZ na skuteczność działań tego organu,

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat najważniejszych działań Polski w strukturach ONZ i NATO.

2.
Unia Europejska

- podaje datę i miejsce utworzenia Unii Europejskiej,

- wylicza najważniejsze zadania UE,

- odpowiada, czym jest euro,

- odczytuje z mapy nazwy państw członkowskich UE.

- wymienia główne przyczyny integracji europejskiej,

- wyjaśnia, kim byli ojcowie założyciele zjednoczonej Europy,

- na podstawie mapy podaje nazwę państwa, które przystąpiło do UE później niż Polska,

- wylicza nazwy głównych organów Unii Europejskiej,

- podaje imiona
i nazwiska Polaków pełniących ważne funkcje w organach unijnych,

- odszukuje
w Deklaracji Schumana potrzebne informacje,

- bierze udział w pracy zespołu rozważającego dwie koncepcje rozwoju Unii Europejskiej,

- uczestniczy
w przygotowaniu projektu dotyczącego obchodów Dnia Europejskiego.

- omawia główne etapy integracji europejskiej,

- opisuje okoliczności powstania Unii Europejskiej,

- opowiada
o politykach nazywanych ojcami założycielami zjednoczonej Europy,

- wskazuje na mapie państwa członkowskie UE, uwzględniając kolejne etapy rozszerzania organizacji,

- wymienia podstawowe uprawnienia głównych organów Unii Europejskiej,

- analizuje tekst Deklaracji Schumana,

- podaje praktyczne przykłady realizacji celów UE.

- wskazuje wady
i zalety procesu integracji europejskiej,

- podaje nazwy trzech wspólnot europejskich,

- omawia uprawnienia głównych organów Unii Europejskiej,

- analizuje tekst Deklaracji Schumana
i określa, jak zmieniła się sytuacja w Europie od czasów autora,

- aktywnie uczestniczy w pracy zespołu rozważającego dwie koncepcje rozwoju Unii Europejskiej, przedstawia trafne argumenty, uzasadnia swoje stanowisko.

- omawia główne zagadnienia i problemy funkcjonowania UE,

- przygotowuje

w ciekawej

i wyczerpującej formie prezentację dotyczącą przedstawicieli Polski zasiadających

w Parlamencie Europejskim,

- aktywnie uczestniczy w pracy zespołu rozważającego dwie koncepcje rozwoju Unii Europejskiej, organizuje głosowanie
i podsumowuje jego wyniki,

- przyjmuje rolę lidera w prowadzeniu projektu dotyczącego obchodów Dnia Europejskiego.

3.
Polska w Unii Europejskiej

- podaje datę wejścia Polski do UE i określa sposób, w jaki Polacy podjęli decyzję,

- wskazuje główne korzyści, które wynikły dla Polski, jej obywateli i polskich firm
z przystąpienia do UE,

- szuka informacji do broszury o sposobach wykorzystywania funduszy unijnych
w swojej gminie lub swoim mieście.

- wylicza podstawowe prawa obywatela UE,

- wymienia cztery najważniejsze zasady europejskiego rynku wewnętrznego,

- przedstawia podstawowe korzyści związane z obecnością Polski w Unii Europejskiej dla pracowników i osób podróżujących,

- określa źródła funduszy unijnych
i główne kierunki ich dysponowania,

- gromadzi materiały dotyczące brexitu,

- bierze udział
w dyskusji na temat skutków brexitu.

- omawia przygotowania Polski do przystąpienia do UE,

- charakteryzuje poszczególne prawa obywatela UE,

- przedstawia znaczenie zasad europejskiego rynku wewnętrznego,

- tłumaczy, czym jest
i jak działa strefa Schengen,

- wylicza cele, na które są w Polsce przeznaczane dotacje unijne,

- podaje przykłady wykorzystania przez Polskę funduszy unijnych,

- redaguje broszurę
o sposobach wykorzystywania funduszy unijnych
w swojej gminie lub swoim mieście,

- analizuje materiały dotyczące brexitu.

- wskazuje koszty przynależności Polski do UE,

- przedstawia negatywne skutki swobodnego przepływu osób,

- omawia przeznaczenie poszczególnych rodzajów funduszy unijnych,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat brexitu i przytacza trafne argumenty.

- ocenia proces integracji Polski z Unią Europejską,

- rozważa, jakie mogą być konsekwencje wychodzenia kolejnych krajów z UE,

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat inicjatyw unijnych skierowanych do młodych ludzi.

4.
Problemy współczesnego świata

- wyjaśnia, czym jest globalizacja,

- przytacza przykłady globalizacji
z codziennego życia,

- podaje przykłady pomocy dla krajów rozwijających się,

- tłumaczy, czym jest zjawisko ocieplania klimatu,

- podaje główne różnice między sytuacją w krajach Północy
i Południa.

- wylicza główne skutki globalizacji,

- określa, z czego wynika podział na kraje rozwinięte i rozwijające się,

- wskazuje główny kierunek migracji,

- wylicza główne zagrożenia i wyzwania XXI w.,

- bierze udział
w dyskusji
o wyzwaniach związanych z migracją,

- opracowuje notatkę
o wybranej polskiej organizacji pozarządowej, która pomaga mieszkańcom państw rozwijających się,

- przygotowuje plakat przestrzegający przed skutkami zmian klimatu,

- uczestniczy w pracach nad prezentacją na temat najbiedniejszych państw świata,

- bierze udział
w dyskusji dotyczącej wpływu światowych problemów na niego
i jego rówieśników.

- charakteryzuje zjawiska globalizacji
i amerykanizacji kultury,

- tłumaczy, czym jest konsumpcjonizm,

- tłumaczy, na czym polegają pomoc rozwojowa i pomoc humanitarna,

- charakteryzuje zmiany klimatu i określa ich skutki.

- omawia pozytywne
i negatywne skutki globalizacji w różnych dziedzinach,

- przedstawia sytuację krajów rozwiniętych
i rozwijających się,

- uzasadnia konieczność udzielania pomocy humanitarnej,

- wyjaśnia, czym jest grupa G7,

- omawia problemy związane z migracją,

- omawia główne zagrożenia i wyzwania XXI w.

- proponuje, w jaki sposób młodzi ludzie mogą dbać
o środowisko,

- wyjaśnia, czym jest Młodzieżowy Strajk Klimatyczny,

- przedstawia sylwetkę Grety Thunberg,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji
o wyzwaniach związanych z migracją, przytacza trafne argumenty, proponuje sposoby rozwiązania problemu,

- znajduje informacje
o inicjatywach na rzecz osób potrzebujących
z krajów Południa,
w które mogą się zaangażować młodzi ludzie,

- opracowuje reportaż dotyczący zmian klimatu,

- przygotowuje
w ciekawej
i wyczerpującej formie prezentację na temat najbiedniejszych państw świata,

- aktywnie uczestniczy w dyskusji na temat wpływu światowych problemów na niego
i jego rówieśników oraz przytacza trafne argumenty.

5.
Konflikty zbrojne na świecie

- podaje główne przyczyny konfliktów zbrojnych,

- wyjaśnia, czym jest ludobójstwo,

- przytacza przykłady działań terrorystycznych,

- odczytuje z mapy informacje
o wybranych współczesnych konfliktach na świecie,

- odczytuje wyniki badań opinii publicznej dotyczących zagrożenia terroryzmem w Polsce.

- tłumaczy, na czym polega terroryzm,

- wymienia skutki terroryzmu,

- określa skutki konfliktów,

- odszukuje informacje na temat cyberterroryzmu,

- znajduje w internecie wiadomości
o zbrodniach ludobójstwa popełnionych w XX w.,

- bierze udział w pracy zespołu mającej na celu zaproponowanie sposobu zakończenia jednego ze współczesnych konfliktów zbrojnych.

- omawia przyczyny
i rodzaje konfliktów,

- przedstawia źródła
i rodzaje terroryzmu,

- na podstawie mapy charakteryzuje wybrane współczesne konflikty na świecie,

- analizuje wyniki badań opinii publicznej dotyczących zagrożenia terroryzmem w Polsce
i ocenia, jak poglądy Polaków na ten problem kształtują się obecnie,

- omawia zagrożenia wynikające
z cyberterroryzmu dla współczesnych państw i społeczeństw,

- aktywnie uczestniczy w pracy zespołu mającej na celu zaproponowanie sposobu zakończenia jednego ze współczesnych konfliktów zbrojnych.

- wyjaśnia, dlaczego walka ze współczesnym terroryzmem jest trudna,

- redaguje notatkę na temat zamachów terrorystycznych przeprowadzonych
w Europie w XXI w.

- aktywnie uczestniczy w pracy zespołu mającej na celu zaproponowanie sposobu zakończenia jednego ze współczesnych konfliktów zbrojnych, przedstawia trafne argumenty.

- opowiada o zamachu na World Trade Center,

- przygotowuje prezentację dotyczącą konfliktu na Ukrainie,

- aktywnie uczestniczy w pracy zespołu mającej na celu zaproponowanie sposobu zakończenia jednego ze współczesnych konfliktów zbrojnych, podaje konkretne propozycje
i przedstawia trafne argumenty.